Podporą istniejącego do 1989 r. w Polsce systemu komunistycznego był charakterystyczny dla każdego totalitaryzmu, działający poza kontrolą społeczeństwa, aparat represji. Jego zadaniem była realizacja celów wyznaczanych przez partię komunistyczną PPR/PZPR. Wzorując się na służbach specjalnych Związku Sowieckiego, przez dziesięciolecia rozbudowywano i modernizowano urzędy i instytucje przemocy, w których główną rolę stale odgrywała tajna policja polityczna- Urząd Bezpieczeństwa/Służba Bezpieczeństwa, zwane powszechnie „bezpieką”. W latach 1944-1954 znajdowała się ona w strukturach Resortu/Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Po rozwiązaniu tego ostatniego wchodzące w jego skład jednostki podporządkowano powstałym wówczas Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Komitetowi do spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Kolejna zmiana miała miejsce w 1956 r., gdy powołano do życia funkcjonującą do 1990 r. Służbę Bezpieczeństwa. Upadek systemu komunistycznego w Polsce w 1989 r. przyniósł ze sobą likwidację tajnej policji politycznej i negatywną ocenę kilkudziesięciu lat jej istnienia. Ze względu na charakter wykonywanych działań i bezpośrednie podporządkowanie władzy bezpieka stanowiła zamknięty, wrogi wobec społeczeństwa, organ terroru, a tragiczne skutki jej dokonań są obecnie obszarem badań historyków i powodem zainteresowania wymiaru sprawiedliwości.

Troska o zachowanie pamięci o ofiarach UB/SB niesie ze sobą także pytanie o tożsamość ich funkcjonariuszy. Książka Twarze dolnośląskiej bezpieki, podobnie jak wydane w 2006 r. Twarze wrocławskiej bezpieki, sprawia, że przestają być anonimowi. Poza danymi o organizacji i obsadzie personalnej aparatu bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku, praca zawiera również fotografie i informacje o przebiegu służby 540 funkcjonariuszy zajmujących w nim kierownicze stanowiska. Ilość informacji biograficznych została ograniczona do danych odnoszących się do przebiegu „kariery systemowej”. Rozszerzenie tej formuły, o inne istotne elementy biograficzne, pozostaje jednym z zadań przygotowywanych monografii dolnośląskiego aparatu bezpieczeństwa.

Twarze dolnośląskiej bezpieki stanowią podsumowanie kilkuletnich prac badawczych prowadzonych w Oddziałowym Biurze Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Dzięki nim czytelnicy zainteresowani najnowszą historią Polski otrzymują możliwość poznania ludzi, których praca odcisnęła swe tragiczne piętno na dziejach Dolnego Śląska i życiu wielu jego mieszkańców.

Niniejsza książka została napisana w oparciu o 194 756 inseratów zamieszczonych na łamach trzech śląskich dzienników: „Pioniera”, „Słowa Polskiego” oraz „Dziennika Zachodniego”. Celem publikacji jest wskazanie na wartość ogłoszeń drobnych jako źródła do badań nad życiem codziennym i przybliżenie warunków życia na Śląsku w możliwie szerokiej perspektywie czasowej – w latach 1945–1949. (…)

Przeprowadziliśmy wnikliwą analizę ponad 194 tysięcy inseratów. Taka liczba poddanych badaniu anonsów implikuje stwierdzenie, że mamy do czynienia ze źródłem masowym, umożliwiającym wyciągnięcie ogólnych sądów, sformułowanie tez oraz poddanie weryfikacji niektórych dotychczasowych ustaleń prezentowanych w literaturze przedmiotu. Badania prowadziliśmy przeglądając każdy z numerów wykorzystanych dzienników i zliczając inseraty w obrębie każdej rubryki. Choć interesowała nas głównie zawartość treściowa inseratów, nie zrezygnowaliśmy jednakże z podjęcia kilku bardziej szczegółowych badań statystycznych w losowo wybranych numerach periodyków. W pracy zastosowano podział tematyczny, którego dokonano po przeczytaniu wszystkich ogłoszeń. Wydzielono siedem rozdziałów, do których dopasowano bardziej szczegółowe zagadnienia. Wydaje się, że tak dobrana tematyka pokazuje źródło jako istotny materiał do badań nad życiem codziennym na Śląsku w obranym zakresie chronologicznym. Podział ten jest subiektywny i zdajemy sobie sprawę z tego, że wiele wątków, które wynikały z lektury ogłoszeń drobnych, zostało pominiętych bądź potraktowanych bardzo pobieżnie. Istotną trudnością w badaniu inseratów było to, iż wiele z nich można zakwalifikować do różnych grup tematycznych, a zdarzają się również takie ogłoszenia, które spełniają wymogi prezentacji w kilku tematach (przykładowo – inseraty handlowe czy dotyczące poszukiwania pracy). Niemniej wydaje się, że przedstawione w niniejszej pracy wyniki badań przemawiają za przydatnością ogłoszeń drobnych w warsztacie badawczym historyka, i to nie tylko prasoznawcy

Skomplikowane losy rodziny Komorowskich odtworzono w oparciu o liczne dokumenty rodzinne, pamiętniki, listy i archiwalia przechowywane w Instytucie Pamięci Narodowej, w tym stanowiący część materiału śledczego Urzędu Bezpieczeństwa bezcenny album fotografii Wiktora Komorowskiego, w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie i Rosyjskim Państwowym Wojskowym Archiwum Historycznym w Moskwie.

Śmierć Wiktora, Jerzego i Bogdana Komorowskich w komunistycznych więzieniach wyznaczała kres ich osobistych tragedii. Dla ich bliskich rozpoczął się długi okres życia w ubóstwie ze stygmatem „rodziny bandytów” i walki o ich rehabilitację.

Rozdział drugi prezentuje dzieje Cmentarza Żołnierzy Polskich we Wrocławiu. Po 1945 r. stał się on miejscem zbiorczego pochówku Polaków – ofiar II wojny światowej. (…) Tematykę tę ukazano na tle humanitarnych zasad, koncentrując się na tych zagadnieniach, które w istotny sposób wypaczały obowiązujące w Polsce humanitarne normy prawne.

W rozdziale kolejnym przedstawiono problematykę grobów wojennych Armii Czerwonej z okresu II wojny światowej. Ze względu na różne uregulowanie spraw pochówków oficerów oraz podoficerów i pozostałych żołnierzy radzieckich odrębną uwagę poświęcono cmentarzowi przy al. Karkonoskiej oraz na Skowroniej Górze przy ul. Działkowej. (…)

Czwarty rozdział poświęcony jest sprawom grobów wojennych francuskich i włoskich. Zaprezentowano w nim dzieje zbiorczej nekropolii francuskiej we Wrocławiu w latach 1945–1952, na budowę której wpływały ówczesne stosunki międzynarodowe. Podobnie wyglądała opieka nad mogiłami wojennymi włoskich ofiar II wojny światowej we Wrocławiu.

W rozdziale piątym przedstawiono sprawy niemieckich mogił wojennych. Zanalizowano tu okoliczności ich powstania i lokalizację (okres II wojny światowej), a następnie powojenną, trwającą do lat 70., ich likwidację. Rozdział ten zakończono rozważaniami na temat budowy w latach 1998–2002 zbiorczej nekropolii wojennej i Parku Pokoju w Nadolicach Wielkich”.

Sprawa o kryptonimie „Mordercy” (wcześniej „Pająki”) była jednym z tysięcy podobnych, stworzonych i prowadzonych przez Informację Wojskową rozpracowań, wszczętych na podstawie sfabrykowanych materiałów, elementów prowokacji i wymuszonych torturami zeznań. (…)

Skutkiem zakrojonych na szeroką skalę działań Informacji było aresztowanie dziewięciu podchorążych i skazanie ich na kary wieloletniego więzienia. Wobec głównego oskarżonego – M. Bujaka – orzeczono karę śmierci, wykonaną 30 sierpnia 1951 r. w Więzieniu nr I przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu.

Dramat ppor Bujaka stanowi symbol losów tysięcy młodych Polaków, urodzonych i wychowanych niepodległej II Rzeczypospolitej, a poddanych represjom w okresie stalinowskiego terroru. Zachowane materiały archiwalne pozwalają na chronologiczne przedstawienie procesu konstruowania wokół niewinnego człowieka sieci intrygi, tkanej misternie przez oficerów Informacji Wojskowej, a następnie zalegalizowanej przez dyspozycyjny wobec niej wojskowy wymiar sprawiedliwości. (…)

Gdyby żył, ppor Mieczysław Bujak miałby dziś 83 lata. W wolnej Polsce za swoją służbę w szeregach Armii Krajowej, za walkę w Powstaniu Warszawskim, za cierpienie doznane w niemieckich obozach Altengrabow i Fallingbostel, za przynależność do poakowskiego oddziału partyzanckiego kpt. Mariana Bernaciaka „Orlika” doznałby chwały i zaszczytów. W zniewolonej przez komunistów Polsce zgotowano mu prowokację, brutalne śledztwo w kazamatach Informacji Wojskowej i egzekucję wykonaną „strzałem katyńskim” w potylicę.

Podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu w kwietniu 2006 r. w grobie ppor. Bujaka odnaleziono zalakowaną butelkę, umieszczoną tam przez rodzinę w 1951 r. Wewnątrz znajdowała się wizytówka młodego oficera zawierająca jego dane osobowe oraz kartka ze słowami: »roz[s]strzelony dnia 30 sierpnia 1951 r. za to, że był Polakiem«”.